izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Empirizm (yun. εμπειρία - empeiría - təcrübə) fəlsəfədə idrakın əsas mənbəyi kimi yalnız hissi təcrübəni qəbul edən bir fəlsəfi cərəyandır. Empiristlərə görə, bütün biliklər hisslərimiz vasitəsilə əldə edilir və nəzəriyyələr, əvvəlki biliklər, ya da a priori anlayışlar biliyin əsasını təşkil etmir. Onlar dünyanı müşahidə və təcrübə yolu ilə anlamağa çalışırlar, əqli spekülasyonlardan və ilahi vəhydən uzaq dururlar.

Empirizmin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti, biliyin mənbəyinin hissi qavrayışa və təcrübəyə əsaslanmasıdır. Bu, düşüncənin və anlayışların hissi təcrübədən törədiyini ifadə edir. Yəni, biz əvvəlcədən mövcud olan əqli qabiliyyətlərə malik deyilik; əksinə, təcrübə ilə qarşılaşdıqca düşüncə qabiliyyətimiz inkişaf edir və formalaşır. Abstrakt anlayışlar belə, hissi təcrübələrin ümumiləşdirilməsi nəticəsində yaranır.

Tarix boyu bir çox filosof empirizmin müxtəlif növlərini inkişaf etdirib. Bəzi empiristlər, məsələn, John Locke, insanın zehninin doğuşdan boş lövhə (tabula rasa) olduğunu iddia edərək, bütün biliklərin təcrübədən gəldiyini vurğulayıblar. Digərləri isə, David Hume kimi, səbəb-nəticə əlaqələrinin də təcrübəyə əsaslandığını və bunun qeyri-müəyyən olduğunu qeyd ediblər. İmanuel Kant isə, empirizmin bəzi əsas prinsiplərini qəbul etsə də, idrakda a priori kateqoriyaların da rol oynadığını vurğulayaraq, transendental idealizmini inkişaf etdirib. Bu, empirizm və rasionlizm arasında bir növ sintezi təşkil edir.

Müasir fəlsəfədə də empirizmin təsiri hiss olunur. Elmi metodun əsasını təşkil edən müşahidə və təcrübəyə əsaslanan yanaşma, empiristik düşüncənin təsiridir. Lakin, empirizmin bəzi məhdudiyyətləri də qeyd olunur. Məsələn, yalnız müşahidəyə əsaslanan biliklərin həqiqətən obyektiv və tam olub-olmadığı sualı hələ də müzakirə mövzusudur. Həmçinin, elmin özünün də nəzəriyyələrə, modelə və əvvəlki biliklərə əsaslanan bir proses olduğunu qeyd etmək vacibdir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz