Frenologiya (yun. phren – ağıl və logos – elm) XIX əsrdə yaranmış, lakin elmi əsasları olmayan bir psixologiya nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə insanın zehni qabiliyyətləri, xarakter xüsusiyyətləri və əxlaqi keyfiyyətlərinin kəllə sümüyünün formasına və ölçülərinə bağlı olduğunu iddia edirdi.
Frenologiyanın banisi alman həkimi və anatomisti Franz Joseph Gall (1758-1828) olmuşdur. Gall, beyinin müxtəlif hissələrinin müxtəlif psixoloji funksiyalarla əlaqədar olduğunu və bu funksiyaların inkişaf səviyyəsinin kəllə sümüyünün müvafiq hissələrinin çıxıntılı və ya çökük olmasında əks olunduğunu iddia edirdi. Belə ki, hər bir zehni və ya əxlaqi xüsusiyyətə beyinin müəyyən bir sahəsi cavabdeh idi və bu sahənin inkişafı kəllə sümüyünün formasında dəyişikliklərə səbəb olurdu.
Gall kəllənin müxtəlif nahiyələrini müəyyən xüsusiyyətlərlə əlaqələndirən "frenoloji xəritə" yaratmışdı. Məsələn, qərarvermə qabiliyyətinin kəllənin ön hissəsində, yaradıcılığın isə başın üst hissəsində yerləşən beyin bölgələrinə bağlı olduğunu iddia edirdi. Bu xəritəyə əsasən, kəllənin müayinəsi vasitəsilə insanın şəxsiyyəti haqqında ətraflı məlumat əldə etmək mümkün hesab edilirdi.
Frenologiya uzun müddət populyarlıq qazanmış və hətta cinayətkarların müəyyən edilməsində, işə qəbul prosesində və şəxsiyyət qiymətləndirməsində istifadə edilmişdir. Lakin elmi metodlar inkişaf etdikcə frenologiyanın qeyri-elmi olduğu sübut edilmişdir. Beyinin müxtəlif hissələrinin müxtəlif funksiyalarla əlaqədar olması faktdır, lakin kəllə sümüyünün formasına əsasən şəxsiyyət xüsusiyyətlərini müəyyən etmək mümkün deyildir. Müasir neyroelm frenologiyanı tamamilə rədd edir.
Baxmayaraq ki, frenologiya elmi cəhətdən doğru deyil, o, psixologiya tarixində maraqlı bir hadisədir və beyin funksiyaları haqqında təsəvvürlərin inkişafına müəyyən dərəcədə təsir göstərmişdir. Bu gün frenologiya daha çox psevdoelm nümunəsi kimi öyrənilir və elm tarixində qeyri-elmi nəzəriyyələrin təhlükələrinə dair bir nümunə olaraq göstərilir.