Qırxbuğum (lat. Satureja) əsasən Azərbaycanın dağlıq və dağətəyi rayonlarında bitən, xoş ətirli və acımtıl dadı ilə seçilən çoxillik bir ot bitkisidir. "Qırxbuğum" adı bitkinin görünüşündən – budaqlarının çoxluğundan və sıxlığından irəli gəlmiş ola bilər. Həmçinin, xalq arasında "qırxbuğum" adı ilə tanınan başqa bitkilər də mövcuddur, buna görə də dəqiq növü müəyyənləşdirmək üçün botanik təsvirə ehtiyac var.
Qırxbuğumun müxtəlif növləri mövcuddur və bunların hamısı eyni dərəcədə ədviyyat kimi istifadə olunmur. Bəzi növləri daha güclü ətirə və daha kəskin dada malikdir. Xalq təbabətində də geniş tətbiq olunan qırxbuğumun müalicəvi xüsusiyyətləri də mövcuddur. Məsələn, həzm sistemini tənzimləyən, soyuqdəymə əleyhinə və bəzi iltihabi proseslərin qarşısını alan təsirləri var.
Qırxbuğumun əsasən yarpaqları və çiçəkləri xörəklərə əlavə edilir. Ədviyyat kimi istifadə edilən qırxbuğum, ət, toyuq, balıq və tərəvəz yeməklərinə ətir və ləzzət verir. Xüsusilə, qovurma, dolma, şorba və turşulara əlavə edilməsi mətbəxə xüsusi bir aroma bəxş edir. Qırxbuğum həmçinin müxtəlif salatlara və souslara da əlavə oluna bilər. Onun quru halda da istifadəsi mümkündür.
Misal olaraq, verilən “Beşi də böyrünü yerə vermiş, yenicə bitmiş qırxbuğumdan qıraraq ağızlarına qoy” ifadəsi, qırxbuğuma olan tələbatı və onun təzə halda necə yeyilməsini göstərir. Bu ifadə bitkinin dadının necə xoş və cəlbedici olduğunu vurğulayır.