Oxlamaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "oxla vurmaq"dan daha geniş və çoxqatlıdır. Lüğətlərdəki "oxla vurmaq" tərifi, sözün əsas, ən konkret mənasını əks etdirir, lakin onun metaforik və məcazi mənalarını tam əhatə etmir.
Etimalogiyası: "Oxlamaq" sözü "ox" kökünə "-lamaq" şəkilçisinin artırılması ilə əmələ gəlmişdir. "-lamaq" şəkilçisi hərəkət və proses bildirən fel şəkilçisidir. Beləliklə, sözün etimoloji təhlili onun əsas mənasının "oxla vurma hərəkəti" olduğunu göstərir.
Mənaları:
- Birbaşa məna: Oxla vurmaq, ox atmaq, oxla dəymək. Məsələn: Ovçu ceyranı oxladı.
- Məcazi məna: Bu mənada "oxlamaq" sözü, kəskin, dərin və tez-tez əzab verən bir təsiri ifadə edir. Aşıq Ələsgərin misalında olduğu kimi, "oxlamaq" sözü sevgi acısı, xəstəlik və ya başqa bir kədərli vəziyyətin şiddətini ifadə edir. Məsələn: Qəlbi kədər oxladı. Xəstəlik onu bütün bədənini oxlayırdı. Bu mənada "oxlamaq" sözü, "dəlmək", "yaralamaq", "əzab vermək" mənalarına yaxındır.
Cümlədə işlənməsi:
- Ovçu, hədəfini dəqiq oxladı. (Birbaşa məna)
- Qəm-qüssə onu bütün varlığı ilə oxladı. (Məcazi məna)
- Xəstəliyin şiddətli ağrıları onu bütün bədənindən oxlayırdı. (Məcazi məna)
- Sözləri ürəyimi oxladı. (Məcazi məna, kəskin sözlərin təsiri)
Yekun: "Oxlamaq" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilsə də, əsasən oxla vurmaq hərəkətini və ya məcazi olaraq kəskin, dərin bir təsiri, əzabı ifadə edir. Sözün istifadə edildiyi kontekstin düzgün anlaşılması, onun mənasının dəqiq təfsir edilməsi üçün vacibdir.