Rəfətə sözü Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində, əsasən, çörək bişirmə prosesində istifadə olunan bir alət kimi təsvir olunur. Lüğətlərdəki qısa izahı genişləndirərək, rəfətənin mahiyyətini daha dəqiq və ətraflı şəkildə izah edə bilərik.
Rəfətə, təndirdə çörək bişirmək üçün istifadə olunan, ümumiyyətlə, taxtadan və ya bəzən metaldan hazırlanmış, dairəvi və ya oval formalı, düz səthli bir alətdir. Xəmirin təndirin divarına yapışmamasını təmin edərək, çörəyin düzgün bişməsinə kömək edir. Xəmir, rəfətənin üstünə yayılır və daha sonra təndirə qoyulur. Rəfətənin ölçüsü və forması təndirin ölçüsündən və bişirilən çörəyin növündən asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi hallarda, rəfətənin səthi unlanır ki, xəmir daha asanlıqla yayılsın və yapışmasın.
Verilən nümunə cümləsində olduğu kimi, "Üzü pörtmüş şatır oxlovçunun verdiyi xəmiri əlindəki rəfətənin üstünə yayıb təndirə yapırdı" cümləsi rəfətənin istifadəsini aydın şəkildə göstərir. Bu cümlədə rəfətənin həm xəmirin yayılması, həm də təndirə qoyulması prosesində rol oynadığını görürük.
Rəfətə sözünün etimologiyası ilə bağlı dəqiq məlumat yoxdur, lakin ehtimal ki, "rəf" (səth, düz yer) sözündən törəmişdir. Bu, rəfətənin düz və hamar səthinin funksiyasını əks etdirir. Sözün coğrafi yayılması əsasən Azərbaycanın kənd yerlərində, ənənəvi çörək bişirmə üsullarının qorunduğu bölgələrlə məhduddur.
Müxtəlif cümlələrdə rəfətə sözünün necə işlədilə biləcəyinə dair bəzi nümunələr:
- Nənəm rəfətəni ustalıqla istifadə edərək, qızılımtıl və dadlı çörəklər bişiridi.
- Təndirçi əlindəki rəfətə ilə xəmiri diqqətlə təndirə qoydu.
- Qədim reseptə görə, çörəyi bişirmək üçün xüsusi taxta rəfətə istifadə olunur.