Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "tay-bərabər" sözü əsasən "bərabər, həmyaşıd, rəqib" mənalarında izah olunur. Lakin bu izah, sözün ifadə etdiyi zəngin məna çalarlarını tam əhatə etmir. "Tay-bərabər" daha çox müqayisə əsasında üstünlük və ya bərabərliyi bildirən bir ifadədir. Yəni, iki varlığın müəyyən keyfiyyətə görə bir-birinə bərabər, yaxud da birinin digərinə bərabər olmadığını, üstün olduğunu göstərir. Bu üstünlük, sözün işləndiyi kontekstdən asılı olaraq, həm müsbət, həm də mənfi mənada ola bilər.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "tay" sözünün kökü türkcə "tay", "tağıl" sözlərinə dayanır və "eyni cinsdən olan", "əqrəba", "qohum" mənalarını ehtiva edir. "Bərabər" isə "bir ölçüdə olan", "bənzər", "eşit" mənalarını ifadə edir. Beləliklə, "tay-bərabər" söz birləşməsi, həm cins, həm də keyfiyyət baxımından bərabərliyi və ya üstünlüyü vurğulayır.
Verilən nümunə cümlədə ("Bütün dağlılar arasında İskəndər bəyin adı söylənirdi. İgidlikdə, at çapmaqda, düşmən bağrı yarmaqda tay-bərabəri yox idi") "tay-bərabər" sözü, İskəndər bəyin digər dağlılara nisbətən igidlik, at çapmaq və düşmənə qarşı döyüş bacarıqlarında üstünlüyünü ifadə edir. Yəni, onun bu sahələrdə heç kimə bərabəri yox idi, o, bu keyfiyyətlərə görə hamıdan üstün idi. Burada "tay-bərabər" sözünün mənfi mənada istifadə edildiyi deyilə bilər, çünki İskəndər bəyin üstünlüyünü vurğulayır və başqalarının onun səviyyəsinə çatmadığını bildirir.
Digər nümunələrə baxaq: "Onun rəsmləri ustalığına görə tay-bərabəri yoxdur" - burada da rəssamın üstünlüyü, digərlərindən fərqliliyi önə çəkilir. "İki komanda gücü baxımından tay-bərabər idi" - bu cümlədə isə iki komandanın bərabər gücdə olduğunu görürük. Gördüyümüz kimi, "tay-bərabər" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir, amma əsas məğzi iki və ya daha çox varlığın müəyyən bir keyfiyyətə görə müqayisəsi və ya birinin digərinə nisbətən üstünlüyü və ya bərabərliyidir.