Taybuynuz sözü Azərbaycan dilində nadir hallarda işlənən, əsasən folklor və nağıllarda rast gəlinən bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə birbuynuzlu öküz kimi izah olunsa da, bu tərif sözün tam mənasını əks etdirmir. Daha dəqiq desək, taybuynuz, bir buynuzu olmayan, yəni buynuzlarından birini itirmiş və ya anadangəlmə bir buynuzu olmayan öküz deməkdir. Bu itirilmişlik, xəsarət nəticəsində və ya genetik anomaliya səbəbindən ola bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tay" (tək, tək qalmış) və "buynuz" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyini görərik. Beləliklə, sözün mənası sadəcə "birbuynuzlu öküz" deyil, "tək buynuzu olan öküz" və ya daha da genişləndirərək "buynuzu əskik öküz" kimi də izah edilə bilər. "Taybuynuz" sözü həm də bu heyvanın zəifliyini, qüsurunu, müdafiəsizliyini və buna görə də həmişə təhlükədə olmasını simvolizə edir.
Mətninizdəki “Taybuynuz öküzün halı belədir ki, onun buynuzunun biri yoxdur və belə olan surətdə o yazıq, necə ki lazımdır, özünü xata və bəladan…” cüməsində olduğu kimi, taybuynuz sözü əsasən məzlumluğun, müdafiəsizliyin, qüsurun simvolu kimi işlədilir. Folklor əsərlərində taybuynuzun zəif və himayəyə ehtiyacı olan bir varlıq kimi təsvir edilməsi bu fikri daha da möhkəmləndirir.
Müxtəlif cümlələrdə taybuynuz sözünün işlənməsinə nümunələr:
- Köhnə nağıllarda tez-tez taybuynuz öküzün bədbəxt həyatı haqqında danışılır.
- Çoban taybuynuz öküzü qurdların hücumundan qorudu.
- Əkin sahəsindəki taybuynuz öküz, digər öküzlərdən uzaqda otlayırdı.
- Onun zəifliyi, sanki, həmin taybuynuz öküzü xatırladırdı.
Göründüyü kimi, "taybuynuz" sözü sadə bir tərifə sığmayan, mədəni və ədəbi kontekstdə daha geniş və dərin mənalar daşıyan bir sözdür.