Taybuynuzlu sözü Azərbaycan dilində birbuynuzlu heyvanı, xüsusilə də öküzü ifadə edir. Lüğətlərdəki qısa izahı genişləndirərək deyə bilərik ki, taybuynuzlu, bir buynuzu olmayan, ya da buynuzlarından biri qırıq, əyri, deformasiyaya uğramış və ya inkişaf etməmiş olan öküzü təsvir edir. Bu, genetik bir anomaliya, xəstəlik və ya travmanın nəticəsi ola bilər. "Taybuynuzlu" sözü, buynuzun olmamasının fiziki çatışmazlığını vurğulayır və heyvanın qüsurlu, əlil olduğunu ifadə edir.
Sözün mənşəyinə nəzər salsaq, "tay-" əlavəsinin "bir", "tək" mənasında işləndiyini görərik. Beləcə "taybuynuzlu" sözünün mənası "tək buynuzlu" kimi də izah oluna bilər. "Buynuzlu" isə "buynuzu olan" mənasını verir. Lakin bu kontekstdə "buynuzlu" sözü əslində "tam buynuzlu" mənasında işlənən "buynuzlu" sözü ilə ziddlik təşkil edir və "tam buynuzlu" olmayan, yəni buynuzu tam inkişaf etməmiş və ya olmayan öküzü bildirir.
Taybuynuzlu öküzün həyatında çətinliklərlə üzləşə biləcəyini nəzərə alsaq, "yazıq", "necə ki lazımdır özünü xata və bəladan qoruyar" ifadələri onun zəif və həssas vəziyyətini vurğulayır. Bu cür öküzlər bəzən sürüdən təcrid olunur, çünki digər öküzlərlə rəqabət aparmaqda çətinlik çəkirlər və həm də ovçular üçün daha asan hədəf ola bilərlər. Onlar qida axtararkən daha çətinlik çəkə və müdafiə olunma imkanları daha az ola bilər.
Cümlə içində istifadəsi nümunələri:
- Kənddə bir taybuynuzlu öküz var idi.
- Çoban taybuynuzlu öküzə xüsusi qayğı göstərirdi.
- Taybuynuzlu heyvanın zəifliyi açıqca görünürdü.
- Qədim rəvayətlərdə taybuynuzlu öküzlərin mistik qüvvələrə malik olduğu deyilirdi.
Göründüyü kimi, "taybuynuzlu" sözü sadəcə bir buynuzun olmamasını deyil, həm də bunun nəticələrini və heyvanın vəziyyətinin mənfi tərəflərini əks etdirir.