Təkbuynuzlu sifəti, əsasən, yalnız bir buynuzu olan heyvanlar üçün işlədilir. Lüğətlərdəki "birbuynuzlu" və "taybuynuz" sinonimləri də eyni mənaya gəlir, lakin "təkbuynuzlu" daha çox istifadə olunur və daha ümumi xarakter daşıyır. "Birbuynuzlu" daha spesifik olaraq mifoloji birbuynuzlu atı ifadə edə bilər, halbuki "təkbuynuzlu" daha geniş mənada, məsələn, tək buynuzlu bir öküzü də əhatə edir. "Taybuynuz" isə köhnəlməkdə olan bir sözdür və daha az istifadə edilir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tək" sözü "bir" mənasını verən say ədatı, "buynuzlu" isə "buynuzu olan" mənasını verən sifətdir. Beləliklə, "təkbuynuzlu" sözü, sözün əsl mənasında, "yalnız bir buynuzu olan" mənasını bildirir. Bu tərif, həm də ədəbiyyatda və xalq yaradıcılığında işlənən mifoloji təkbuynuzlu heyvanları da əhatə edir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
"O, hekayədə təsvir olunan təkbuynuzlu atı çox bəyəndi." (Burada mifoloji bir məxluq nəzərdə tutulur)
"Təkbuynuzlu öküz çəmənlikdə otlayırdı." (Burada real bir heyvan, ehtimal ki, genetik anomaliya səbəbindən tək buynuzlu olan bir öküz nəzərdə tutulur)
"Nadir hallarda rast gəlinən təkbuynuzlu heyvanlar elm adamlarının diqqətini cəlb edir." (Burada ümumiləşdirilmiş, müxtəlif növ təkbuynuzlu heyvanlar nəzərdə tutula bilər)
Qeyd edək ki, "təkbuynuzlu" sözü həm heyvanlar üçün, həm də metaforik mənada istifadə edilə bilər. Məsələn, nadir və fərqli bir şeyi təsvir etmək üçün də işlədilə bilər.