Tumcarlıq (is. Çəltik şitilliyi) termini Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində sadəcə "çəltik şitilliyi" kimi izah olunsa da, daha geniş və dəqiq bir şəkildə aşağıdakı kimi təsvir edilə bilər:
Tumcarlıq, əsasən çəltik əkinçiliyində rast gəlinən bir xəstəlik olub, bitkinin tum və ya dənələrinin şişməsi və qeyri-normal inkişaf etməsi ilə səciyyələnir. Bu şişkinlik, müxtəlif göbələk və ya bakteriya infeksiyalarının nəticəsində baş verir. Xəstəliyin inkişafına əlverişli şərait yüksək rütubətli və isti hava, eləcə də zəif drenaj sisteminə malik torpaqlar hesab olunur. Tumcarlıq nəticəsində çəltik bitkisinin məhsuldarlığı kəskin şəkildə azalır, dənələrin keyfiyyəti pisləşir, hətta bitki tamamilə məhv ola bilər.
Terminin etimologiyasına nəzər salsaq, "tum" sözünün kökündə "dənə", "car" isə "şişkinlik, şişmə" mənalarını daşıyır. Beləliklə, "tumcarlıq" sözü "dənələrin şişməsi" kimi təfsir edilə bilər. Bu, xəstəliyin əsas simptomunu dəqiq əks etdirir. Sözün sonuna əlavə olunan "-lıq" şəkilçisi isə bu halın xəstəlik olduğunu göstərir.
Tumcarlıq sözü cümlədə müxtəlif kontekstlərə uyğun olaraq işlənə bilər:
Misallar:
- Bu il tumcarlıq səbəbindən çəltik məhsulu əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli az oldu.
- Aqronomlar tumcarlığın qarşısını almaq üçün yeni metodlara çalışırlar.
- Çəltik tarlalarında tumcarlıq əlamətləri müşahidə olundu.
- Tumcarlığa qarşı mübarizədə kimyəvi müalicənin effektivliyi hələ də mübahisəlidir.
Qeyd edək ki, tumcarlıq termininin sinonimləri arasında "çəltik xəstəliyi", "çəltik dənələrinin şişməsi" kimi ifadələr də yer ala bilər. Lakin "tumcarlıq" termini xəstəliyin özünə daha spesifik və dəqiq işarə edir.