Utandırmaq fellinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "birinin utanmasına, xəcalət çəkməsinə səbəb olmaq"dan daha geniş və çoxşaxəlidir. Lüğətlərdəki qısa izahlar, fellin ifadə etdiyi incəlikləri və kontekstə görə dəyişən mənalarını tam əks etdirmir.
Utandırmaq, əslində, birinin özünün və ya ətrafındakıların qarşısında mənəvi və ya sosial cəhətdən xoşagəlməz bir vəziyyətə düşməsinə səbəb olmaqdır. Bu vəziyyət müxtəlif vasitələrlə yaradıla bilər: kimsəni açıq şəkildə tənqid etmək, hökm vermək, töhmtə atmaq, lağ etmək, məsxərəyə qoymaq, gizli qüsurlarını açıqlamaq və s. Hər bir halda, utandırmağın əsas məqsədi, hədəfin özünü və ya əməllərini suçlu və ya qeyri-kafi hiss etməsinə səbəb olmaqdır.
Fellin işlənməsində kontekst olduqca əhəmiyyətlidir. Məsələn, "uşağı utandırmaq" ifadəsi, uşağın səhv davranışına görə onu əxlaqi cəhətdən tə’sir etmək mənasını daşıyır; ancaq "Dostunu utandırmaq" ifadəsi əksinə, dostunun qürurunu incitmək, onu xəcalətə qoymaq mənasını verir. Beləliklə, utandırmaq feli həm tərbiyəvi, həm də mənfi məqsədlərlə işlədilə bilər.
Etimoloji baxımdan, "utanmaq" feli "utan" kökünə əsaslanır və köhnə türk dillərindən gəlir. "Utandırmaq" isə "utanmaq" fellindən törəmə bir feldir və "-dırmaq" əlavəsi vasitəsi ilə başqa bir şəxsi utandırma hərəkətini bildirir.
Cümlə nümunələri:
Onun sözləri məni utandırdı. (Mənfi kontekst)
Müəllim şagirdi səhvini anlayaraq, onu utandırmadan düzəltməyə çalışdı. (Müsbət kontekst)
O, mənim qarşımda açıq şəkildə utandırdı. (Açıq təhqir)
Davranışı ilə bütün ailəni utandırdı. (Sosial baxımdan mənfi davranış)