Vayıldamaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "vay demək, inildəmək, zarlamaq, ax-vay etmək" kimi qısaca ifadə edilməkdən daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilə bilər. Həm leksik mənası, həm də kontekstdə istifadəsinin nüansları nəzərə alınmalıdır.
Əsasən, "vayıldamaq" kədər, qəm, ağrı, əzab və ya dərd hisslərinin ifadəsində istifadə olunan bir sözdür. Bu, sadəcə "vay" sözünün təkrarlanması deyil, həm də səsin tonu, ifadə tərzi ilə birlikdə ifadə olunan daxili bir haldır. Bu səs ifadəsi, həddindən artıq kədər, acizlik, çarəsizlik və ya ümidsizliyi əks etdirir. "İnildəmək" və "zarlamaq" kimi sözlərlə sinonim olsa da, "vayıldamaq" daha çox uzunmüddətli və intensiv bir ağlama, iniltimə və ya fəryadı ifadə edir. "Vay" sözünün təkrarlanması, hislərin şiddətini və davamlılığını vurğulayır.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Alo zarıyan yasavulu dümsüklədi: – Əyə, balam, niyə vayıldayırsan, arvad deyilsən ki?!") "vayıldamaq" həddən artıq kədərlənmə və iniltimə kimi başa düşülə bilər. Yasavulun sözləri, gəncin bu şəkildə ağlamasının kişilərə yaraşmadığını ifadə edir. Burada "vayıldamaq" cinsəl rolların kontekstində də istifadə olunub.
Sözün etimologiyasına toxunmaq olarsa, "vay" sözünün kökü türk dillərində mövcuddur və kədər, ağrı ifadə edir. "-lamaq" isə fel şəkilçisidir. Beləliklə, "vayıldamaq" "vay" səsini təkrarlamaq, kədərli səslər çıxarmaq mənasını verir.
Fərqli kontekstlərdə "vayıldamaq" sözünün necə istifadə edilə biləcəyinə dair daha bir neçə nümunə:
- Uşaq ağır xəstəliyindən vayıldayırdı. (Ağrıdan inildəmə)
- Yıxıldıqdan sonra ayağa qalxmaq istəməyən qız acı-acı vayıldayırdı. (Kədər və ağrıdan şikayət)
- O, ədalətsizliyə dözə bilməyərək vayıldayırdı. (Ümidsizliyin ifadəsi)
Nəticə olaraq, "vayıldamaq" sözü sadə bir fel deyil, həm leksik mənası, həm də ifadə etdiyi hisslərin intensivliyi ilə seçilən zəngin bir sözdür. Onun mənası yalnız sözün özü ilə deyil, həm də kontekstdə necə istifadə olunduğu ilə müəyyən edilir.