Müqayisəli-tarixi: Sifət. Bu termin, əsasən dilçilikdə, tarixi və müqayisəli təhlil üsullarına əsaslanan elmi yanaşmanı ifadə edir. Müqayisəli-tarixi tədqiqatlar, bir və ya bir neçə dilin tarixi inkişafını izləmək və onların qohumluğunu, ümumi əcdad dilindən ayrılma yollarını və qarşılıqlı təsirlərini müəyyənləşdirmək üçün müxtəlif dillərin strukturunu, leksikasını, fonetikasını və qrammatikasını müqayisə edir. Bu müqayisə, dil ailələrinin təsnifatını, protodillərin rekonstruksiyasını (əcdad dillərinin bərpasını) və dil dəyişikliklərinin qanunauyğunluqlarını aşkar etməyə imkan verir.
Mənşəyi: "Müqayisəli" və "tarixi" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmiş mürəkkəb sifətdir. "Müqayisəli" "müqayisə" felindən törəmiş olub, iki və ya daha çox şeyin oxşar və fərqli cəhətlərinin araşdırılmasını bildirir. "Tarixi" isə "tarix" sözündən əmələ gəlmiş olub, zaman keçməsi ilə bağlı hadisələri, prosesləri əhatə edir. Beləliklə, "müqayisəli-tarixi" birbaşa tarixi inkişaf prosesi ərzində müxtəlif dilləri və ya digər hadisələri müqayisəli şəkildə araşdırmaq mənasını verir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Müqayisəli-tarixi dilçilik, dillərin qohumluğunu və inkişafını öyrənir.
- Onun araşdırması müqayisəli-tarixi üsula əsaslanır.
- Müqayisəli-tarixi metod, tarixi mənbələrin təhlili üçün vacibdir.
- Bu nəzəriyyə müqayisəli-tarixi yanaşma ilə əsaslandırılır.
- Müqayisəli-tarixi tədqiqatlar, türk dillərinin qohumluğunu aydın şəkildə göstərir.
Qeyd: Müqayisəli-tarixi metod yalnız dilçilikdə deyil, həmçinin digər sahələrdə, məsələn, ədəbiyyatşünaslıqda, antropologiyada, arxeologiyada da tətbiq olunur. Bu metodda, müxtəlif dövrlərə aid məlumatlar müqayisə olunur və onların inkişaf xətti təhlil edilir.