Şil-küt sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış, obrazlı və həmçinin konkret mənalarda işlənən bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "bərk döyüb əzişdirmək, qol-qabırğasını sındırmaq, şikəst eləmək, çolaq eləmək" kimi izah edilməsinə baxmayaraq, onun mənası daha geniş və çoxqatlıdır.
Etimologiyası: Sözün etimologiyası tam aydın deyil, lakin "şil" və "küt" komponentlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyi güman edilir. "Şil" felinin kökü "şıl" ola bilər ki, bu da "sarsıtmaq", "sındırmaq", "çatlatmaq" mənalarını ifadə edir. "Küt" isə "qırıq", "yarıq", "əzilmiş" və ya "sərt zərbə" mənalarında işlənən bir sifətdir. Beləliklə, "şil-küt" bir yerdə güclü, qəfil və dağıdıcı bir təsiri ifadə edir.
Məna çalarları: "Şil-küt etmək" ifadəsi yalnız fiziki zorakılığı deyil, həm də məcazi mənada bir şeyin tamamilə dağıdılmasını, məhv edilməsini, cəmiyyətə və ya şəxsiyyətə ciddi ziyan vurulmasını bildirə bilər. Məsələn:
- Fiziki mənada: "Düşmənlər onu şil-küt etdilər." (Burada fiziki zərər, bədənin dağıdılması nəzərdə tutulur.)
- Məcazi mənada: "Onun nüfuzunu şil-küt etdilər." (Burada nüfuzun tamamilə dağıdılması, itirilməsi nəzərdə tutulur.)
- Məcazi mənada: "Planlarını şil-küt etdi." (Burada planların tamamilə pozulması, uğursuz olması nəzərdə tutulur.)
İstifadə nümunələri: Söz birbaşa və ya məcazi mənada müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Məsələn, "Düşmənlər onu şil-küt etdilər, həyatı tamamilə dağıtdılar." cümlesində həm fiziki, həm də ruhi dağıntı nəzərdə tutula bilər. Başqa bir nümunə olaraq, "Yeni qanun köhnə sistemi şil-küt etdi" cümləsində köhnə sistemin tamamilə aradan qaldırılması göstərilir.
Nəticə: "Şil-küt" sözünün mənası sadəcə fiziki zorakılıqla məhdudlaşmır. O, güclü, dağıdıcı bir təsiri, həm fiziki, həm də məcazi mənada tamamilə məhv etməyi, dağıtmağı ifadə edir. Sözün dəqiq mənası cümlənin kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilər.