Vətənsiz: (sıfat) Vətəni olmayan, vətənsiz qalmış, vətənindən məhrum edilmiş. Bu söz, əsasən, bir insanın vətənə bağlılığının olmamasını və ya məcburiyyət üzündən vətənindən ayrı düşməsini bildirir. "Vətənsiz" sözü yalnız coğrafi məkanı ifadə etmir, eyni zamanda mənəvi bağlılıq, milli kimlik, mədəni irsi, xatirələri və hissləri əhatə edir. Beləliklə, vətənsiz qalmaq, sadəcə bir yerə sahib olmamaq deyil, həm də kökə, tarixə, mənsubiyyət hissini itirmək deməkdir. Bu, insanın psixoloji və sosial həyatını dərin şəkildə təsir edən bir vəziyyətdir.
Məsələn, Bəxtiyar Vahabzadənin misrasında (“Bir Vətən həsrəti – bir ulu nisgil! Vətənsiz yaşamaq – yaşamaq deyil.”) “vətənsiz” sözü fiziki məkanın olmamasından daha çox, vətənə duyulan dərin bağlılığın, mənəvi boşluğun, əzabın və kədərin ifadəsidir. Bu misrada, vətənsiz olmaq, əsl həyatdan məhrum olmaqla eyniləşdirilir. Sözün bu kontekstdə istifadəsi, onun mənəvi və emosional yükünü daha aydın şəkildə ortaya qoyur.
“Vətənsiz” sözünün etimologiyasına nəzər salsaq, “vətən” sözünün kökü fars dilindəki “vətan” sözündəndir və “ana yurdu” mənasını daşıyır. “siz” isə mənfi şəkilçi olaraq sözün əks mənasını ifadə edir. Beləliklə, “vətənsiz” sözü, “ana yurdu olmayan” kimi bir məna kəsb edir. Ancaq bu sadə tərif, sözün bütün çalarlarını və əhatə dairəsini tam əks etdirmir. Çünki “vətən” anlayışı sadəcə coğrafi bir məkan deyil, həm də mədəniyyət, tarix, dil, xalq və milli kimlik kimi daha geniş bir məfhumu ehtiva edir.
Digər nümunələrə baxaq: "Vətənsiz insan özünü itirmiş kimidir.", "Vətənsiz qalanlar böyük çətinliklərlə üzləşirlər.", "Müharibə yüz minlərlə insanı vətənsiz etdi." bu cümlələrdə "vətənsiz" sözü müxtəlif kontekstlərdə işlənsə də, ümumi məna öz dəyişməzliyini saxlayır: vətənindən məhrum qalma, vətənə bağlılığın olmaması, vətəndən ayrılma acı təcrübəsi.